Anayasa Mahkemesi’nin İsa Bey Medresesi Kuruluşu İptal Kararına, iki Üye Karşı Çıktı

Anayasa Mahkemesi öle okul  İsa Bey Medresesinin kuruluşunu oy çokululuğu ile iptal etti. Fakat Fatmir İskender ve Naser Aydari bu karara katılmayarak ayrı görüş belirtti. İki üyenin bireysel görüşlerini siz okuyucularımız ile paylaşıyoruz. 

U.no.198/2024 davasına ilişkin bireysel görüş

26.02.2025 yılı

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Kanunu’nun (“Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” No. 115/2024) 34. maddesinin 1. fıkrası uyarınca, U.No. 198/2024 sayılı Karara karşı yapılan oylama sonrasında Anayasa Mahkemesi’nin 26 Şubat 2025 tarihinde yaptığı toplantıda, Üsküb’ün Kondova köyünde “Medrese İsa Bey” özel lise kurulmasına Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti tarafından 26 Mart 2024 tarihinde kabul edilen ve “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi” No. 101/2019’da yayınlanan Onaya ilişkin Kararın anayasaya ve hukuka uygunluğunu değerlendirmek üzere bir süreç başlattığı verilen Karara katılmadığımızı ifade ediyor ve bunu aşağıdaki şekilde açıklıyoruz:

BİREYSEL GÖRÜŞ

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, 26.02.2025 tarihinde yapılan toplantıda, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti tarafından 26 Mart 2024 tarihinde U.No.198/2024 sayılı Karar ile Üsküb’ün Kondova köyünde “Medrese İsa Bey” özel lisenin kurulmasına Onay verilmesinin  anayasaya ve yasallığına ilişkin değerlendirme sürecini başlatmaya karar vermiştir. 

Ancak, bu mahkemenin üyeleri olarak, tartışmalı olgusal konulara yanıt olarak sunulan Kararda ifade edilen pozisyonlara ve sonuçlara katılmıyoruz.

Tartışmalı olgusal hususların ortaya konulduğuna göre sıralayacak olursak, Kararda ortaya konulan ilk tartışmalı olgusal husus, Kondovo köyündeki mevcut İslam dini okulu “Medrese İsa Beg”in özel bir liseye dönüştürülüp dönüştürülmeyeceğidine, ayrıca mevcut dini okul “Medrese İsa Beg”in faaliyette kalıp, dini derslerin yanı sıra Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın programına uygun olarak  dersleri de verilip verilmeyeceği ise ikinci soru ortaya atılmakta. 

Kararda yer alan üçüncü olgusal husus, yeni okulun isminin “İsa Bey Medresesi” olması ve bu ismin halihazırda var olan “İsa Beg Medresesi” dini okulunun ismiyle karıştırılmasına yol açmasıdır.

Kararda gündeme gelen dördüncü olgusal soru, okulun kurulmasına ilişkin tüm işlemlerin tamamlanıp tamamlanmadığıdır. Her ne kadar Hükümet ve Milli Eğitim Bakanlığından bir yanıt alınmamışsa da, bu Mahkeme’nin Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Merkez Sicil’e talepte bulunması halinde tüm sorulara en uygun cevap almış olurdu.

Hükümetten ve Milli Eğitim ve Bilim Bakanlığı’ndan henüz bir yanıt gelmemiş olsa da, gündeme getirilen hususlar bizim açımızdan tartışmalı değildir ve bir ikilemimiz yoktur. Yani bunlar iki ayrı okul, biri 1980’li yıllarda din eğitimi vermek üzere kurulan “İsa Beg Medresesi”, diğeri ise Milli Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın programlarına göre eğitim verecek olan, yeni bir okul ve ismi “İsa Bey Medresesi”dir (öncekinden farklı isimdir).

Bize aynı isim gibi gelse de aslında aynı değil. Merkezi Sicilde, tescil edilen şirketler ve tüzel kişiler, ister kamu ister özel olsun, tüzel kişiliğin adını, sicil numarasını, merkezini, kurucusunu, yöneticisini, tüzel kişiliğin faaliyet konusunu, temsilcisini ve diğer özel bilgileri belirtir, ve bunları yasaya belirler.

Hukuki işlemlerde, aynı veya benzer isim altında Merkez Sicilinde kayıtlı bulunmakta, ancak bir şirketi diğerinden ayıran farklı özelliklere sahip tüzel kişiler de bulunmaktadır.

Kararda, Anayasa, Liseöğretim Kanunu ve Dini Cemaatlerin Statüsüne Dair Kanun’da yer alan hükümler ayrıntılı olarak sıralanıyor.

Görüşümüze göre, Hükümetin itiraz konusu kararında, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Anayasası’nın VII. Мaddesinde belirtilen laiklik ilkesinin ihlal edildiğine dair bir bulguya rastlanmamıştır.

Bu değişiklik, dini toplulukların yurttaşlık bilgisi dersi veren özel liseler açmasının yasak olduğunu belirtmiyor, aksine daha geniş bir kapsamda, dini topluluklara özgürce dini okullar açma hakkı veriyor.

Anayasa’nın 45. maddesinde, vatandaşların kanuna uygun olarak, eğitimin her kademesinde özel öğretim kurumu açma hakkına sahip oldukları, ancak ilköğretim kademesinde özel öğretim kurumu açma hakkının bulunmadığı belirtilmektedir. Bu hükümler Liseöğretim Kanununda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.

Liseöğretim Kanununun 2. maddesinde ortaöğretim okullarının resmi ve özel okullar olarak açıldığı hükme bağlanmıştır.

Aynı kanunun 10. maddesinde resmi ve özel okul açabilecek kuruluşlar sıralanmıştır. Özel lise öğretim okulları bakımından ise bu kanuna göre yerli ve yabancı tüzel kişiler ile bireysel kişiler tarafından, onay alınarak kurulabileceği belirtilmektedir.

Aynı kanunun 11. maddesinde lisenin hangi şartlarda açılabileceği ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Yukarıda belirtilen anayasal ve yasal düzenlemeler göz önüne alındığında, Makedonya Ortodoks Kilisesi, İslam Birliği ve diğer dini toplulukların normal eğitimi verilecek liseler kuramamasının nedeni belirsizdir. Zira söz konusu dini topluluklar Makedonya Cumhuriyeti Merkez Sicilinde tüzel kişi olarak kayıtlı olup, Liseöğretim Kanunu’nun 10. maddesinde özel liseöğretim okullarının kurucularının yerli ve yabancı tüzel kişiler olabileceği hükme bağlanmıştır.

Yerli ve yabancı tüzel kişilerin ortaokul açmasına izin verilmesi, ancak dini cemaatlerin kurulmasına izin verilmemesi adil midir? Bizim cevabımız, dini topluluklar olmaları nedeniyle bunun sadece haksız değil, aynı zamanda ayrımcı olduğunu söyleyebiliriz.

Bu durumda Anayasa’nın her türlü ayrımcılığı yasaklayan 9. maddesini ihlal edilmiş olacaktır.

Yeni kurulacak lisenin nasıl çalışacak sorusu ise bambaşka bir konu. Lise okulda normal eğitim yapılıp yapılmayacağı, yani Liseöğretim Kanunu’nun siyasi faaliyeti ve din eğitimini yasaklayan 7. maddesinin uygulanıp uygulanmayacağı ayrı bir soru. Ancak bu, kanunların uygulanmasıyla ilgili bir sorundur. Bu mahkemenin değil, başta ilgili bakanlık olmak üzere Devlet Eğitim Müfettişliği’nin de içinde bulunduğu diğer makamların yetkisindedir.

Belirli bir lise, Liseöğretim Kanunu hükümlerine çiynese, yani kuruluş ve tescil amacını gerçekleştirmezse, ilgili bakanlığın teklifi üzerine Hükümet, Kanunun 15. maddesi uyarınca söz konusu okulun faaliyet Çalışma belgesini iptal etme ve aynı okulu Okul Sicilinden silme yetkisine sahiptir ve bunun için karar verebilir.

Yukarıda söylediklerimizi dikkate alındığında, itiraz konusu kararın anayasal ve hukuki açıdan sorunlu olmadığı kanaatindeyiz.

İtiraz konusu Karar, Anayasa ve Liseöğretim Kanunu hükümlerine uygun olarak alınmış olup, karar alınmadan önce Liseöğretim Kanunu’nda öngörülen tüm koşullara tam olarak uyulmuştur. O okulda din dersi yerine düz liseli dersler okutulacağını, imam hatip lisesinin normal okuluna dönüştürüleceğini önceden söyleme hakkımız yoktur. Bu mahkemenin böyle bir yetkisi yoktur. Bu, kanunların nekadar uygulandığı alanına girer.

Kuzey Makednoya Cumhuriyeti Anayasa Mahkeme üyeleri:

m-r Fatmir İskender

Naser Aydari