Makedonya’da her 11 vatandaştan biri diyabet hastası

Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun (IDF) Diyabet Atlası 2025 raporu, diyabetin 21. yüzyılın en hızlı artan kronik hastalıklarından biri olmaya devam ettiğini ortaya koyuyor.

Verilere göre 2024 yılında dünya genelinde yaklaşık 589 milyon yetişkin diyabetle yaşıyor; bu rakam 20–79 yaş arasındaki küresel nüfusun %11,1’ine karşılık geliyor.

Kuzey Makedonya’da ise yaklaşık 141 bin kişi, yani yetişkin nüfusun %8,9’u diyabet hastası — bu da yaklaşık her 11 yetişkinden birinin diyabetle yaşadığı anlamına geliyor.

Tanı almayan hastaların oranı çok yüksek

Atlas’a göre, dünyadaki yetişkin diyabetlilerin %43’üne tanı konmuş değil. Bu da yaklaşık 252 milyon kişinin hastalığını bilmeden yaşadığı anlamına geliyor ve erken tedavi ile komplikasyonların önlenmesi şansını azaltıyor. Ayrıca 635 milyon kişinin bozulmuş glikoz toleransı, 488 milyon kişinin ise açlık glikozunda bozulma olduğu belirtiliyor; bu durum tip 2 diyabet ve kalp-damar hastalıkları riskini ciddi biçimde artırıyor.

Gebelikte yüksek kan şekeri ise her 5 hamile kadından birini etkiliyor.

Diyabet erken ölümlerin başlıca nedenlerinden biri

2024 yılında diyabet, 20–79 yaş arasındaki 3,4 milyon ölümden sorumlu tutuluyor. Bu, tüm küresel ölümlerin yaklaşık %9,3’üne denk geliyor.

Maliyeti 1 trilyon doları aştı

Diyabetin ekonomik etkisi de giderek büyüyor. 2024’te diyabet için yapılan doğrudan sağlık harcamaları ilk kez 1 trilyon ABD dolarını geçti ve toplam küresel sağlık harcamalarının yaklaşık %12’sini oluşturdu.

Tip 1 diyabette yetişkinlerin oranı şaşırtıyor

Atlas’ın bu yılki baskısı tip 1 diyabete özel bir bölüm ayırıyor. 2024’te dünya genelinde 9,1–9,5 milyon kişinin tip 1 diyabetle yaşadığı, bunların yaklaşık 1,9 milyonunun ise 20 yaş altı çocuk ve gençler olduğu tahmin ediliyor.
Yaygın kanının aksine, tip 1 diyabetlilerin %69’u yetişkin (20–59 yaş). En yüksek tip 1 diyabet oranı Avrupa’da görülüyor — bölgede yaklaşık 2,7 milyon tip 1 diyabetli yaşıyor.

Kuzey Makedonya: Üçte biri tanısız, tedaviye erişimde kısıtlar var

Kuzey Makedonya’da diyabetli yaklaşık 141 bin kişi bulunuyor; bunların 47 bini hastalığının farkında değil. Ülkedeki karşılaştırmalı diyabet prevalansı %7,4 ile Avrupa ortalamasının (%8) bir miktar altında.
IDF hesaplamalarına göre ülkede yaklaşık 2.292 tip 1 diyabetli bulunuyor. Yıllık sağlık harcamaları 134 milyon dolar, hasta başına ortalama 953 dolar. Diyabetle ilişkili yıllık ölüm sayısı ise yaklaşık 938.

Ulusal veriler, 112.000–135.000 kişinin diyabet tanısı aldığını; yaklaşık 4.000 kişinin tip 1, 40.000 kişinin insülin kullanan tip 2, 72–80 bin kişinin ise oral tedavide olduğunu gösteriyor.

Tedaviye erişimde sorunlar

Ülkede insülin ücretsiz olsa da diğer ilaçlara yönelik geri ödeme sınırlı.

İnsülin pompaları ve sürekli glikoz izleme (CGM) sistemleri yalnızca çocuklara ve ciddi komplikasyonları bulunan sınırlı sayıdaki tip 1 diyabetliye sunuluyor (yaklaşık 330 pompa, 600 CGM kullanıcı).

Glukometre ve stripler tüm tip 1 hastalar için karşılanırken, tip 2 diyabetliler için erişim daha kısıtlı.

Ulusal Diyabet Programı’nın 2024 bütçesi 16,1 milyon dolar. Ancak yakın dönemdeki ihale sorunları nedeniyle glukometre, strip, iğne ve pompa sarf malzemelerinde ciddi eksiklikler yaşandığı bildiriliyor.

2050’de 853 milyon diyabetli olabilir

Dünya genelinde diyabet tüm bölgelerde artıyor.

Afrika’da 2050’ye kadar %142’lik dev artış (25 milyondan 60 milyona).

Batı Pasifik bölgesi, 215 milyon diyabetliyle dünya toplamının üçte birini oluşturuyor; sadece Çin, dünyadaki her dört diyabetliden birine ev sahipliği yapıyor.

Orta Doğu-Kuzey Afrika bölgesinde her 6 yetişkinden biri diyabetli.

Avrupa’da 2024’te 65,6 milyon olan diyabetli sayısı 2050’de 72,4 milyona çıkacak.

Kuzey Amerika ve Karayipler, 439 milyar dolarlık harcamayla en yüksek maliyet yükünü taşıyor.

IDF’e göre 2050 yılında küresel diyabetli sayısı 853 milyona, yani yetişkin nüfusun %13’üne ulaşabilir.

Diyabetle mücadelede öncelikler

Atlas, diyabet artışını durdurmak için erken teşhis, önleme programları, sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ve risk altındaki grupların korunmasını öncelikli alanlar olarak sıralıyor.
Dünya Diyabet Günü her yıl 14 Kasım’da kutlanıyor ve küresel farkındalık için en büyük kampanya niteliğini taşıyor. Gün, insülini keşfedenlerden Sir Frederick Banting’in doğum gününü anma amacı da taşıyor. Sembolü, diyabetle mücadelede birlik anlamına gelen mavi halka.

Kuzey Makedonya’da bu kapsamda farkındalık etkinlikleri, ücretsiz kan şekeri ölçümleri ve hastalara yönelik bilgilendirme toplantıları düzenleniyor.